Una parte de los pastos comunales aezkoanos son aprovechados en verano por
ganado del Valle de Garazi (País de Cisa) junto con el de Aezkoa, en facería
documentada desde 1556, aunque con referencias más antiguas. Cada año se firma
el acuerdo entre ambas partes actualizando los cánones que paga cada res y
otros aspectos del uso de la facería. Las “medallas” de los animales los
identifican como aezkoanos o garazitarras.
Gran parte de las aves migratorias euroafricanas aprovechan los collados
como este de Azpegi para atravesar los Pirineos en sus viajes
transcontinentales. Es el caso de las grullas, cuyo paso hacia el sur hacia el
mes de octubre anuncia la llegada del invierno.
En torno a esta mesa se observan hasta dieciséis crómlechs o círculos de
piedras. Su función no está clara, podrían ser lugares de reunión o tumbas
colectivas. En la zona se conservan varios dólmenes (cámara funeraria de
grandes lajas construida en el centro de un túmulo o montón de piedras y
tierra), destacando Soroluze e Idopil. Son evidencias del uso ganadero de la
zona desde al menos la Edad del Hierro (800 a 300 a. de C.).
La vaca Pirenaica es una raza bovina autóctona, perfectamente adaptada a la
vida en la montaña. Hasta hace poco en peligro de extinción, Aezkoa fue el reducto desde donde se comenzó
a expandir, cuando se reconocieron las excelentes cualidades de este animal.
Aezkoa es el “valle de las dos ovejas”: originalmente los pueblos de la
margen derecha del río Irati criaban rebaños de latxas que pasaban el invierno
en Baja Navarra, al otro lado del Pirineo, mientras en los de la margen
izquierda se criaban rasas, que bajaban por la Cañada Real Aezkoana para
invernar en la ribera del Ebro. Todavía varios pastores trashuman con sus
rebaños a Baja Navarra.
Al igual que el jabalí y el ciervo, el corzo es un mamífero característico
de estos bosques. Como ellos, el corzo es esquivo, difícil de ver. Resulta más
fácil escuchar los ladridos de los machos en las noches de verano, o hallar sus
huellas y marcas en el suelo y los árboles.
.........
Udan Garaziko aziendak eta Aezkoak elkarrekin bazkatzen dute Aezkoako
larreetan. Ohitura hori aspaldikoa da, 1556. urteko dokumentuan jasotzen
denaren arabera, eta zaharragoa denaren erreferentziak ere badaude. Urtero
berritzen da jarduera arautzen duen bi haranen arteko bazkatze hitzarmena, eta
bertan adosten da azienda buru bakoitzeko ordaindu beharrekoa eta fazeriaren
erabilerarekin lotutako beste afera batzuk.
Animalien “medailak” ikusita jakin daiteke garazitarrak edo aetzak
diren.
Euro-afrikako hegazti migratzaile gehienek, kontinente batetik bestera
joateko bidaian, Azpegiko hau bezalako mendi-lepoak erabiltzen dituzte
Pirinioak zeharkatzeko. Kurriloek, esaterako, negua iragartzen dute urrian
hegoaldera joaten direnean.
Mahai honen inguruan hamasei harrespil
ikus daitezke. Ez dago argi zein izan zitekeen horien funtzioa,
Elkartzeko lekuak izan zitezkeen edo/eta hilobi kolektiboak. Alderdi honetan
zenbait trikuharri (tumulu edo harri eta lur
meta baten gainean harlauza handiez eginiko hilobiak) ikus daitezke, eta
horien artean Soroluze e Idopilgoa dira nabarmenenak. Horiei esker jakin
da Burdin Aroan (K.a. 800 – 300 urteren
bitartean) eskualde honetako biztanleak abeltzainak zirela.
Behigorria behi arraza autoktonoa da, mendialdeko bizimoduari ezin hobeki
egokitu dena. Desagertzeko zorian egon zen orain dela gutxi arte. Aezkoa izan zen arrazaren azken gotorlekua
eta bertatik berriro zabaltzen hasi zen, animaliak dauzkan ezaugarri bikainak
ezagutu zirenean.
Aezkoa “bi ardien harana” da: Irati ibaiko eskuinaldeko herrietakoek Ardi latxak hazten zituzten eta neguan Pirinioetako bestaldera, Nafarroa
Beherera, eramaten zuten artaldea.
Ezkerraldeko herrietakoek, aldiz, rasak hazten zituzten. Haiekin Ebroko erriberara
joaten ziren negua igarotzera Aezkoako Altxonbide Errealean barna. Gaur egun
oraindik artzain batzuek ardiak eramaten dituzte Nafarroa Behereko bazketara.
Basurdea eta oreina bezala, orkatza ere baso hauetako ugaztuna da. Horiek
bezala iheskorra da eta ikusteko zaila gertatzen da. Errazago izaten da arren
marrua entzutea udako gauetan, edo haien arrastoak ikustea lurrean edo
zuhaitzetan.
.......
Une partie des pâturages communaux d’Aezkoa est utilisée en été par du
bétail de la vallée de Garazi (Pays de Cize) et de celui d’Aezkoa, en terrain
limitrophe commun documenté depuis 1556, même si l’on dispose de références
plus anciennes. Chaque année, un accord est signé entre les deux parties en vue
d’actualiser la redevance que paie chaque bête et d’autres questions relatives
à l’utilisation du terrain limitrophe commun. Les plaques identifient les
animaux comme étant d’Aezkoa ou de Garazi.
Une grande partie des oiseaux migrateurs euroafricains utilisent les cols
comme celui d’Azpegi pour traverser les Pyrénées lors de leurs voyages
transcontinentaux. C’est le cas des grues dont le passage vers le Sud aux
alentours du mois d’octobre annonce l’arrivée de l’hiver.
Autour de cette table, on observe jusqu’à seize cromlechs ou cercles de
pierre. Leur fonction n’est pas claire : ce pouvait être des lieux de réunion
ou des tombes collectives. Plusieurs dolmens (chambre funéraire à grandes
lauzes construite au centre d’un tumulus ou tas de pierres et de terre), sont
conservés dans la région où l’on relève ceux de Soroluze et Idopil. Ce sont des
témoins évidents de l’usage d’élevage qui a été fait dans la région depuis au
moins l’âge de fer (entre 800 et 300 A.C).
La vache Pyrénéenne est une race bovine autochtone, parfaitement adaptée à
la vie en montagne. Naguère en voie d’extinction, elle a commencé à se répandre
dans le réduit d’Aezkoa quand ses excellentes qualités ont été reconnues.
Aezkoa est la “vallée des deux brebis” : à l’origine, les habitants de la
rive droite de l’Irati élevaient des troupeaux de brebis de race « Lacha » qui
passaient l’hiver en Basse Navarre, de l’autre côté des Pyrénées, tandis que
ceux de la rive gauche élevaient des brebis au poil ras, qui descendaient par
la Cañada Real [chemin royal de transhumance] d’Aezkoa pour hiberner sur les
berges de l’Èbre. Il y a encore quelques pasteurs qui transhument en Basse
Navarre avec leurs troupeaux.
Tout comme le sanglier et le cerf, le chevreuil est un mammifère
caractéristique de ces bois. Comme eux, le chevreuil est farouche, diffi cile à
voir. Il est plus facile d’écouter les bramements des mâles les nuits d’été ou
de trouver leurs traces et marques au sol et sur les arbres.
No hay comentarios:
Publicar un comentario